زون بندی کوششی است هدفمند که به منظور تشخیص و تفکیک زونها، براساس معیارهای حفاظت از منابع (فیزیکی و زیستی) و انجام توسعه متناسب با آن انجام می شود که در پایان منجر به تدوین برنامه فعالیتهای هر زون می گردد. پارک ملی گلستان (اولین پارک ملی در ایران) با مساحتی معادل 91895 هکتار در شمال شرقی کشور و در مرز سه استان گلستان، سمنان و خراسان واقع شده است.در فرآیند زون بندی پس از شناسایی منابع اکولوژیکی و اقتصادی – اجتماعی (در مقیاس1:50000) با تجزیه و تحلیل و جمع بندی داده های اکولوژیکی (مبتنی بر رهیافت سیستمی) 775 واحد زیست محیطی در منطقه تفکیک گردیدند، سپس با تهیه مدلهای اکولوژیکی ویژه پارکداری و از مقایسه آنها با توان اکولوژیکی یگانهای زیست محیطی، این یگانها برای زونهای هشت گانه مورد ارزیابی قرار گرفتند. در نهایت، اولویت بندی و ساماندهی زونها به شیوه رایج آن در ایران انجام گرفت و در نهایت نقشه زون بندی به عنوان واحدهای برنامه ریزی در پارک ملی گلستان تهیه گردید و با تدوین برنامه ها (در دو سطح درازمدت و کوتاه مدت) نحوه اجرای فعالیتهای زونها و روند مدیریت جامع پارک ملی گلستان مشخص شد.نتیجه مطالعه حاکی از آن است که در منطق مورد مطالعه زونهای امن 49.43%، حفاظتی 35.05%، تفرج گسترده 4.58% تفرج متمرکز 54%، بازسازی 9.91%، استفاده ویژه 0.11 درصد تاریخی-  فرهنگی 0.38% و سپر (توام با دو زون حفاظتی و بازسازی) 5.69% وسعت پارک را به خود اختصاص داده اند.

طرح مدیریت پارک های ملی دربرگیرنده برنامه ها و راهکارهایی است که نحوه اداره پارک را در قالب حفاظت و بهره برداری مدنظر قرار می دهد. تحقق اهداف پارکداری در درازمدت مستلزم انجام فرآیند زون بندی و تدوین برنامه های مشخص هر زون می باشد. پارک ملی کویر با مساحتی معادل 419613 هکتار در 50 کیلومتری جنوب شرقی شهر تهران واقع شده است و به عنوان نمونه بارزی از اکوسیستم های خشک و بیابانی زیستگاه گونه های با ارزشی همچون یوزپلنگ، گورخر، جبیر، هوبره و ... است. در این مطالعه شناسایی منابع اکولوژیکی و اقتصادی - اجتماعی به عنوان گام نخست فرآیند منجر به تهیه نقشه های منابع پایه (مقیاس 1:50000) شد. فرآیند نقشه سازی با استفاده از داده های منابع اکولوژیکی پایدار، مبتنی بر روش تجزیه و تحلیل سیستمی منجر به شناسایی 863 یگان زیست محیطی شد و با استفاده از مدل های اکولوژیکی ویژه پارکداری، توان یگان ها برای زون های هفت گانه ارزیابی شد. سپس اولویت بندی و ساماندهی زون ها بر اساس اهداف مدیریت پارک های ملی انجام شد و در پایان نقشه زون بندی به مثابه موزاییکی از واحدهای همگن برنامه ریزی و مدیریت به دست آمد و با تدوین برنامه های کوتاه مدت، نحوه اجرای فعالیت زون ها و روند مدیریت پارک ملی کویر در جهت کاهش تضاد بین بهره برداری و حفاظت در درازمدت مشخص شد. نتیجه مطالعه حاکی از آن است که زون اندوختگاه بازداشته (امن) 15.95 درصد از پارک ملی کویر را پوشش می دهد و زون های حفاظتی 33.63 درصد، تفرج متمرکز 7.82 درصد، بازسازی 1.27 درصد، استفاده ویژه 2.47 درصد و تاریخی فرهنگی 3.01 درصد از سطح پارک را به خود اختصاص داده اند.

در مطالعة حاضر، با هدف شناسایی ‏پهنه هایی با بیشترین حساسیت اکولوژیک و اولویت بالا در حفاظت، به زون بندی پارک ملی گلستان با استفاده از شاخص های ‏مکانی و روش های تصمیم گیری چندمعیاره در قالب روابطی خطی اقدام شد.‏ مطابق نتایج، این منطقه بر اساس نوع استفاده و اهداف مدیریتی دارای 6 زون اصلی از جمله زون 1، 2، 3، 4، 7، و 8 است. همچنین زون 9 به عنوان اندوختگاه زیست کره برای این پارک ملی ‏در نظر گرفته شد. نتایج وزن دهی نشان داد در زون 1 ‏شاخص های ‏‏«دست نخوردگی زیستگاه» و «منحصربه فرد بودن ‏زیستگاه»، در زون 2 «معرف بودن ‏زیستگاه» و «‏حضور یا وابستگی گونه های حفاظتی» و «اهمیت زیستگاه»، در زون های 3 و 4 «‏منابع تفرجگاهی»، و در زون 7 «امکانات و زیرساخت ها» دارای بالاترین اولویت هستند. مطابق نتایج زون بندی، بیشترین وسعت به زون 1 (29%) و کمترین وسعت به زون 7 (1%) اختصاص یافته است. نتایج این مطالعه نشان داد پارک های ملی و مناطق تحت حفاظت را می توان بر پایة سه زون پهنه بندی کرد. در این منطقه زون امن (زون های 1 و 2) 55 درصد، زون توسعة غیرفیزیکی (3 و 8) 41 درصد، و زون توسعة فیزیکی (4 و 7) 4 درصد از وسعت پارک را شامل می شود.

شناسایی مناطق حساس به سیل، عنصر حیاتی و مهمی برای کنترل و کاهش تلفات سیل به شمار می آید. هدف از تحقیق حاضر، شناسایی متغیرهای مهم در ایجاد مناطق سیل گیر و ارائه ی پتانسیل مخاطره ی سیل پارک ملی گلستان با استفاده از تکنیک های یادگیری ماشین شامل مدل جنگل تصادفی، درخت رگرسیون تقویت شده و آنتروپی بیشینه است. برای رسیدن به اهداف یادشده، ابتدا عوامل تأثیرگذار با توجه به مرور منابع تعیین شده و پایگاه داده ها ایجاد شد. در نهایت، با استفاده از تکنیک های یادگیری ماشین مدل سازی مخاطره ی سیل صورت گرفت و دقت این مدل ها با استفاده از روش منحنی ROC و داده های واقعی از رخ داد سیل بررسی شد. نتایج مدل ها، اهمیت زیاد متغیرهای ارتفاع از سطح دریا، میانگین دمای سالیانه، فاصله از آبراهه ها، بارش و فاصله از جاده ی ترانزیتی را در وقوع مخاطره ی سیل نشان دادند. نتایج به دست آمده از درخت رگرسیون تقویت شده تأثیر متغیر ارتفاع از سطح دریا، میانگین دمای سالیانه، بارندگی و فاصله از آبراهه ها را به ترتیب، 9/38، 2/19، 6/13 و 13 درصد نشان داد. همچنین، در نتایج حاصل از آنتروپی بیشینه ی متغیرهای ارتفاع از سطح دریا، میانگین دما و جاده ی ترانزیتی به ترتیب با مقدار مشارکت 7/35، 4/22 و 5/19 درصد جزء متغیرهای مهم به دست آمدند. نتایج به دست آمده از ارزیابی صحت مدل ها با استفاده از 30 درصد از داده های وقوع سیل که در مدل سازی وارد نشده بود نیز دقت زیاد مدل درخت رگرسیون تقویت شده و جنگل تصادفی را با مقدار ROC، 99/0 و دقت مناسب آنتروپی بیشینه را با مقدار ROC، 89/0 نشان داد، به طوری که نقشه های به دست آمده از این مدل ها به طور مشترک 4500 هکتار از مساحت پارک را دارای احتمال زیاد خطر سیل برآورد کردند.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

آگاهی از پیچیدگی ها و فرآیندهای اکولوژیک، نقش بسزایی در شناسایی ارزش و اهمیت رودخانه ها ایفا می نماید. یکی از موارد مهم و مورد نیاز در بررسی اکولوژی رودخانه، مطالعه ساختار فیزیکی است تا موقعیت توپوگرافیک و طبیعی رودخانه مشخص گردد و در نهایت روابط میان عوامل زیستی و غیر زیستی آن که تنوع زیستی را تحت تاثیر قرار می دهد، مشخص گردند. این مقاله حاصل فعالیت ها و پژوهش های سال های 1380-1379 است. در بررسی و تعیین عوارض رودخانه از روش های علمی بکار گرفته شده در طی عملیات میدانی، استفاده شده است. بر این اساس هر یک از موارد تعریف و اندازه گیری شد. طول رودخانه مادرسو در محدوده پارک ملی گلستان 19913 متر اندازه گیری شد که 84.6 درصد آن را مناطق کم عمق و 15.4 درصد، معادل 3067.15 متر آن را مناطق گودالی تشکیل می دهند که سبب ایجاد تنوع فیزیکی و زیستی در رودخانه شده است. تعداد، طول و عرض گودال ها از سرچشمه تا پائین دست رودخانه (تنگراه) متغیر است که بیشترین تعداد گودال در فواصل (17-16 کیلومتر) از رودخانه حدود 29 عدد و کمترین آن در سرچشمه در فواصل (1-0 کیلومتر) و 2 عدد ثبت شد. بیشترین طول گودال حدود 11.57 متر و کمترین آن 4.1 متر ثبت گردید. بیشترین عرض گودال 3.75 متر و کمترین آن 1.86 متر، حداکثر عمق گودال ها 120 سانتی متر و کمترین آن 50 سانتی متر اندازه گیری شد. بستر غالب رودخانه، قلوه سنگی و تعداد کل گودال ها 370 عدد ثبت شده است. تغییرات عرض رودخانه نامنظم (بطور متوسط 6-5 متر) بود و غالباً شرق به غرب می باشد. مقدار آب در طول سال تغییرات زیادی داشته و دارای انشعابات فرعی (همگرا و واگرا) فراوانی در مسیر خود بود. تغییرات شیب رودخانه بین 2-1.5 درصد متغیر بود. نتایج حاصل از این مطالعه امکان تهیه نقشه فیزیکی رودخانه را با مقیاس 1:1000 و 1:50000 فراهم می کند. این اطلاعات می تواند به بررسی و ارزیابی روابط بین تنوع فیزیکی و زیستی رودخانه و در نهایت دستیابی به مدیریت اکولوژیکی مطلوب در رودخانه کمک فراوانی نماید.    

پارک ملی گلستان یکی از قدیمی ترین مناطق حفاظت شده ایران و جهان به شمار می رود. این پارک به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی از تنوع اقلیمی، توپوگرافی و شکل زمین، زیستگاهی و رویشگاهی زیادی برخوردار است. تنوع زیستی به همراه سیمای ویژه طبیعی داخل پارک و واقع شدن آن در مسیر شاهراه آسیایی باعث شده تا از استفاده کننده زیادی برخوردار باشد. در این پژوهش با ساماندهی و طراحی تفرجگاه گلشن که بر اسلاس طرح جامع پاکداری پارک ملی گلستان (1378) توان زیست محیطی این توسعه را دارد با هدف حفاظت - تفرج و آموزش در محدوده قوانین و مقررات حاکم بر پارک های ملی با بهره گیری از چگونگی توسعه در مناطق همتراز و با در نظر گرفتن استانداردهای طراحی مناطق تفرجگاهی در ایران و جهان بر پایه دیدگاه های بوم شناسی سیمای سرزمین شکل گرفته است.در این پژوهش براساس مطالعات گسترده در زمینه قوانین و مقررات، استانداردها، تجارب، پارک های ملی در ایران و سایر کشورها و طرح های فرادست پارک ملی گلستان، معیارهای کمی و کیفی طراحی به منظور حفاظت از یکسو و توسعه فعالیت های پژوهشی، آموزشی و تفرجی تدوین گردیده است. در نتیجه طراحی با توجه به این معیارها و بر اساس ویژگی های طبیعی فیزیکی در تفرجگاه، با رعایت کمترین دستبرد در شرایط طبیعی انجام گرفته است.